कांग्रेस किन थलियो ?

              यतिबेला नेपाली कांग्रेस इतिहास मैं सबै भन्दा धेरै खुम्चिएको छ । हालै सम्पन्न स्थानिय र प्रादेशिक चुनावमा उसले आशा गरे अनुशार सफलता हासिल गर्न सकेन भने संघीय चुनावमा उसले प्राप्त गरेको लोकप्रिय मतसंख्या खासै निराशाजनक नदेखिए पनि त्यसको समिकरणिय प्रभाव भने निक्कै कमजोर हुन पुगेको छ ।

  कांग्रेसलाई अहिले प्रतिपक्षको अस्तित्व देखाउन समेत हम्मे पर्ने स्थिती देखिन्छ । यो स्थितीलाई उसको इतिहास कै सबैभन्दां निराशाजनक बताईएको छ ।

आफुलाई पुरानो लोकतान्त्रिक माऊ पार्टी भन्दै आएको यो पार्टी, संगठन संचालनको मामिलामा निरंकुश भनिने कम्युनिष्ट पाटी भन्दा पनि अलोकतान्त्रिक रहंदै आएको छ । उसले अझै पनि लोकतंत्रिकतालाई नाराबाट व्यवहारमा उर्तान सकेको देखिंदैन । परिवर्तित सन्दर्भमा आफ्ना नीति र कार्यक्रम वारे विचार विमर्श तथा बहस गर्ने प्रचलन कांग्रेसमा शुन्य प्राय छ ।

 नेतृत्ववर्गले अपनाउंदै आएको तदर्थवादमा मात्रै यो पार्टी अहिलेसम्म चलिरहेको छ । राणातन्त्र, सक्रिय राजतन्त्र, संवैधानिक राजतन्त्र र गणतन्त्र गरी देशले चारवटा फड्को मारिसकेको छ र पनि उसले अवस्था अनुशारको सैद्धान्तिक व्याख्या र त्यसको सूत्रिकरण गर्न आवश्यक ठानेको छैन । त्यसको नराम्रो असर उसका कार्यकर्ता र समर्थकमा परेको छ । उपल्लो नेतृत्वले के गरिरहेको छ भन्ने कुरामा तलका सबैजसो कांग्रेसजन संधैं रनभुल्लमा परेका देखिन्छन् ।

  सात सालमा आफ्नै बलमा संघर्ष गरेर सफल भएको कांग्रेस त्यस पछिका संघर्षमा कम्युनिष्ट शक्तिको बुई नचढीकन उभिन पनि नसक्ने हालतमा पुग्यो । कम्युनिष्टको अन्तरराष्ट्रिय छवि खराब भएको हुंदा ती संघर्षको नेतृत्व गर्ने सौभाग्य भने उसलाई पटक पटक प्राप्त भयो । किनभने सातसाल भन्दा अघि नै वीपीले झुण्ड्याएको प्रजातन्त्र र उदारवादको ठूलो साइनबोर्ड मुनि कांग्रेस अहिलेसम्म उभिएको छ । यद्यपि उसले चाल्दै आएका कतिपय कदमको सन्र्दभ त्यो साईनबोर्डसंग कतै मेलखाने देखिंदैन ।

समय अनुकुल स्रद्धान्तिक व्याख्या गरेर गतिशीलता कायम राख्नु पर्ने अवसरलाई उसले कहिल्यै पनि राम्रोसंग बुझ्न सकेन । पन्द्र सालदेखि छयालिस सालसम्म कमोवेश कांग्रेसमा गुणगत स्वभाव कायमै थियो तर त्यसपछि भने उसमा ठूलै स्खलनको प्रारम्भ भयो । जसको लाभ निरंकुश भनिएका साम्यवादीले लिन सफल भए । जनतामा साम्यवादीको ज्यामितिय वृद्धितिर कांग्रेसले कहिल्यै ध्यान दिन आवश्यक ठानेन ।

 जनताले भोट दिएर छयालिस साल पछि सबै भन्दा धेरै समय सत्ताको नेतृत्व गर्ने अवसर दियोे । यो अवसरलाई सदुपयोग गर्न नसकेका कारणले देशमा अहिलेसम्म फैलिएको विकृति विसंगतिको अपयश एकलौटी कांग्रेसको टाउकोमा पर्यो ।

 सातसाल पछिका सबै परिवर्तनको नेतृत्व गरेको तर संस्थागत गरी मुलुकलाई सही दिशा दिन नसकेकाले यस्तो स्थिती उत्पन्न हुन गयो । कम्युनिष्ट शक्तिको समग्र प्रभाव छयालिस सालदेखि नै कांग्रेसको भन्दा बढी रहेको यथार्थ देखेर पनि उनिहरु  बीचको फुटलाई  चिरस्थाई भनेर बुझ्ने भूल गरिरहयो ।

         संघीय गणतन्त्रको संविधान कांग्रेसको नेतृत्वमा बन्यो । संविधानको कार्यान्वयन पनि कांग्रेसको नेतृत्वदायि भूमिका रह्यो । त्यसको यश पनि उसले लिन सकेन । संघीय चुनावमा प्रचार प्रसारमा उसका नेताले जनतालाई भनेका कुरा र कार्यकर्ताले मतदातालाई भन्ने गरेका कुराले जनतालाई आकर्षित गर्न सकेन । बामगठबन्धनको संगठित प्रोपोगाण्डाका अगाडि कांग्रेस फिका देखियो । नतीजा पनि त्यस्तै आउनु स्वभाविक भयो ।

          माओवादी संघर्षका समयमा कांग्रेसको तल्लो तहको संगठन सबै भन्दा नराम्रोगरी प्रभावित भयो । जसको पुनरउत्थान गर्न कहिल्यै गम्भिरतापूर्वक सोचिएन । कोइराला परिवारको छायांमा रहंदै आएको यो पार्टी गिरीजाप्रसादको निधन पछि कुहिरोको कागको नियती भोगिरहेको छ । गिरीजापछि कांग्रेसलाई अभिभावकत्व प्रदान गर्नसक्ने नेता को डरलाग्दो खडेरी परेको छ । यो अन्योलतालाई समयमै हटाउन नसक्ने हो भने नेपाली कांग्रेसलाई अझै ठूलो नोक्सानी बेहोर्नु पर्ने छ ।

 अहिले कांग्रेसमा हारको दोष कसको टाउकोमा हाल्ने भन्ने गलत झगडा चलिरहेको छ । सत्तालाई दोहन गर्दै आएको पार्टी भित्रको एउटा वर्ग लामोसम्म सत्ता बाहिर बस्नु पर्ने हो कि भन्ने भयले अताल्लिएको छ । त्यसले पार्टीभित्र बहसलाई सही दिशातिर जान दिइराखेको छैन । अब दोषारोप होईन जिम्मेवार ढंगले असल कांग्रेसजनहरुले सोच्नुको विकल्प छैन ।