पुर्वोत्तरभारतका नेपालीहरु १०

लिगको घोषणा सभामा डम्बरसिं गुरुङले आसामको प्रसंग उठाउदै भनेका थिए, आसममा तीनलाख नेपालीहरु छन् तर त्यहां हाम्रो एउटा प्रतिनिधि पनि छैन । त्यहां पच्चिस प्रतिशत सरकारलाई कर तीर्ने नेपालीहरु नै छन् भन्ने सुनेको छु                                                                                                  
                                                                       

पूर्वोत्तर भारत को जंगल

                   

दार्जीलिङका नेताहरुले पहाडवासीहरुका मागका वारेमा तत्कालिन अखिल भारतीय कांग्रेस कमिटीका सभापति सुभाषचन्द्र बोसले समस्या समाधानकानिम्ति आश्वासन दिंदै नेता डम्बरसिं गुरुङलाई ८ अगस्ट १९३८मा पत्र लेखे । नेपालीहरुले भारतमा आफ्नो अस्तित्व रक्षा गर्न प्रयास गरिहिेको समयमा दिनांक ७ मार्च १९४३का दिन सिलिगुडीमा अखिल भारतीय नेपाली, भोटे र लाप्चे  एशोसिएसन को गठन भयो । यो नाम धेरै लामो भएकोले ४ अप्रैल १९४३मा त्यसैलाई अखिल भारतीय गोर्खा लिगको नामाकरण गरिएको थियो । उक्त स्थापना सम्मेलनमा पूर्वोत्तर भारतबाट आसामका पूर्व एम.एल. सी. सरदारबहादुर जंगवीर लामा, शिलङबाट गोर्खा सेवक पत्रिकाका सम्पादक मणिसिंह गुरुङका शुुभकामनाका मन्तव्यहरु पढेर सुनाइएका थिए ।

 ठाकुर चन्दन सिंहले सन् १९२१मा देहरादुनमा गठन गरेको र दार्जीलिङमा डम्बरसिंग गुरुङको नेतृत्वमा गठन भएको गोर्खालिगको नाम मिल्नुमा कुनै निरन्तरता भन्दा संयोग भन्नु उचित हुने छ । जागरणको यो तापबाट पूर्वोत्तरभारतका नेपालीहरु पनि प्रभावित थिए । लिगको नियमावलीमा गोर्खा भनेको गोर्खा साम्राज्यका प्रजा मानिएका र भारतमा आई रैथाने हिसाबले बसेका जम्मै जात र थरका व्यक्तिहरुलाई मानिएको छ । गोर्खा लिगमा आठवटा उद्देश्य मध्ये सातौंमा गोर्खा मातृभूमि स्वतन्त्र राष्ट्र नेपालसंग श्रद्धा र भक्ति साथ सम्बन्ध राख्ने उल्लेख गरिएको छ । लिगको घोषणा सभामा डम्बरसिं गुरुङले आसामको प्रसंग उठाउदै भनेका थिए, आसममा तीनलाख नेपालीहरु छन् तर त्यहां हाम्रो एउटा प्रतिनिधि पनि छैन । त्यहां पच्चिस प्रतिशत सरकारलाई कर तीर्ने नेपालीहरु नै छन् भन्ने सुनेको छु (बास सल्किरहेछ, पृष्ट १७२,१७३,७५) । यसबाट गोर्खा लिगको गठन हुने बेलासम्म पनि सचेत मानिएका डम्बरसिं गुरुङ अरिबहादुर गुरुङ जस्ता व्यक्तिहरुमा भारतीय राष्टी«यताप्रतिको झुकावका साथै मातृभूमि नेपालप्रति बलियो लगाव रहेको देखिन्छ ।

      गोर्खा लिगको स्थापनापछि त्यसका नेताहरुले आफ्नो संगठनलाई धेरै नेपालीहरुको बसोबास रहेको आसाममा विस्तार गर्ने सोचे । त्यस अनूशार लिगका नेताहरु अरिबहादूर गूरुङ र शिबकुमार राई तेजपुर आएर आसाममा लिगको पहिलो शाखा खोले । लगतै, मंगलदोईमा पनि दोस्रो शाखा खोलियो । आसाममा यसरी नेपालीहरुको अखिल भारतीय संस्था गोर्खा लिगको स्थापना हुनु ऐतिहासिक घटना थियो । यसले नेपालीहरुको बढ्दो राजनीतिक सचेतनतालाई प्रष्ट पारेको देखिन्छ । भारतमा चलिरहेको स्वतन्त्रता आन्दोलन, महाशक्तिहरु बीच चलिरहेको विश्व विश्वयूद्ध र त्यसमा नेपालीहरुको अंग्रेजी सेनाको रुपमा होस् वा नेपाल सरकारबाट अंग्रेजहरुलाई सहयोग गर्न पठाईएका नेपाली सेनाका रुपमा होस् सबै मोरचाहरुमा नेपालीहरुको प्रत्यक्ष संलग्नता थियो । त्यसैले भारतीय नेपालीहरु र प्रवासी नेपालीहरु बीच त्यसको प्रभाव देखिनु स्वभाविक थियो ।

     मई १३, १९४४का दिन दार्जीलिङमा लिगको पहिलो अधिवेशन सम्पन्न भयो । डम्बरसिं गुरुङको सभापतित्वमा गठित कार्यसमितिमा दार्जीलिङबाट रतनलाल ब्राम्हण (माईलाबाजेका नामले चिनिने रतनलाल वि.सं २००६ सालमा भारतको कलकत्तामा पुष्पलालको नेतृत्वमा गठन भएको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी स्थापनामा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको बताइन्छ ) , र पूर्वाेत्तर भारत  (आसाम)बाट तेजपुरका रामजी शर्मा उपसभापति भए भने डुवर्सबाट रंगलाल लामा गरी तीनजना उपसभापतिहरु छानिएका थिए । अगस्त ट, १९४४का दिन लिगका नेताहरु डम्बरसिं,शिवकुमार राई र ब्यारिष्टर अरिबहादुर गुरुङ आसामको शिलाङ आएर चारुदत्त राई,लोकनाथ जोशी, सेते राणा,बबरबहादुर राणाको सहयोग र सहभागितामा उत्साहका साथ लिगको शिलाङ शाखाको गठन गरे । जनवरी १, १९४५ बाट गोर्खालिगको मुखपत्र “गोरखा”को पनि आरम्भ भयो । यसले भारतमा रहेका नेपालीहरु बीच संचार सम्बन्धको शुरुआत गर्यो । 

       जनवरी ५, १९४५मा डम्बरसिं गुरुङले कलकत्ताबाट आएर तेजपुरमा विशाल सभालाई सम्बोधन गरे । १२ जनवरी १९४५मा सिंग्रीमा, १५ जनवरीमा बिहालीमा पनि लिगको शाखा गठन भयो । जनवरी १८मा डम्बरसिं गुरुङ गुवाहाटी पुगेर पूर्वोत्तर भारतमा बसोबास गरिरहेका नेपालीहरु विशेष गरी ग्रेजियर्सहरुका वारेमा असमका पूर्व प्रधानमंत्री गोपीनाथ बरदलैसंग भटेर कुराकानी गरे । गुरुङले तल्कालिन प्रधानमंत्री सादुल्लासंग पनि भेट्न खोजेका थिए तर उनि मंगलदोई गएको थाहा भएपछि १९ जनवरीमा मंगलदाई पुगे र उनलाई भटी नेपाली पशुपालकहरुमा देखिएको चरनको समस्याको वारेमा विचार विमर्श गरे । जनवरी २७, १९४५का दिन तेजपुरमा पशुपालकहरुको संगठन ग्रेजियर्स एसोसिएसनको छैटौं अधिवेशनमा डम्बरसिंले भाग लिए । त्यहां गण्यमान्य व्यक्तिहरुको उपस्थिती रहेको थियो । त्यहां जम्मै नेपालीहरु भएर पनि सभाको संचालन र मन्तव्य सबै काम आसमिया भाषामा भएको देखेर आफुलाई हृदयमा चोट लागेको कुरा डम्बरसिं गुरुङले कालेबुङ फर्किएपछि लेखेको डायरीमा उल्लेख गरेका छन् (बास सल्किरहेछ, भगीरथ रावत पृष्ट २०७ र २०८)।

  यस क्षेत्रका विभिन्न संघ संगठन र लिगको दवाबपछि सरकारले १९३८सालदेखि बसोवास रहेका चरन आरक्षहरुमा पछि आएका मैमनसिंगेहरुलाई निकाल्ने निर्णय गरयो यो । यसरी नेपाली जनजीवनमा लिगले नयां चेतनाको संचार गरायो । तत्कालिन असमका सबैजसो नेपालीबहुल स्थानहरुमा गोरखा लिगका शाखाहरु खोलिए । नेपाल बाहिरका नेपालीहरुमा यत्रो जागरण आएको यो संभवतः पहिलो घटना थियो । सोझा, सरल, इमानदार तर बहादुरका नामले अंग्रेजहरुले चिनाइएका नेपालीहरुमा अब सामाजिक राजनीतिक चेतनाको पनि उत्थान हुंदै थियो ।    क्रमश..................