भारतीय प्रधानमंत्री मोदीको नेपाल भ्रमण हुने

 नेपाल भारत सम्बन्ध भौगालिक रुपले पौराणिक कालदेखि नै चलिआएको हो । साँस्कृतिक रुपले दुवै देश एउटै सुत्रमा बाँधिएका छन् तर राजनीतिक रुपको भिन्नतालाई पनि आत्मसात गर्नु आजको अपरिहार्यता हो ।

यतिबेला निकट भविष्यमा भारतीय प्रधानमंत्री नरेन्द्र मोदीको नेपाल आगमन हुने चर्चा चलिरहेको छ । बाक्लिंदो यो भेटघाटलाई केही सकारात्मक संकेतका रुपमा लिन पनि सकिन्छ । त्यसै संदर्भलाई लिएर भारतीय गुप्तचर संस्था “र” का प्रमुख केही समय अघि नेपाल आएका थिए । अब छिट्टै भारतीय विदेशमंत्री एस जयशंकर नेपाल आउने चर्चा चलिरहेको छ । मोदी दोस्रो पटक लोकसभाको चुनावी जीतपछि पहिलो पटक नेपाल भ्रमणमा आउन लागेको बताईएको छ । नेपाल र भारतमा भर्खरै आएको विनाशकारी बाढीको पीडाले हजारौं मानिसहरु छट्पटाई रहेको समयमा भारतीय प्रधानमंत्रीको नेपाल भ्रमणले केही मलहम पट्टी लगाउन सहयोग पो गर्ला कि — भनेर आशा गर्नेहरुको संख्या दुवैतिर ठुलो छ ।

        जब भारतीय ओहोदावालहरुको नेपाल भ्रमणको समय आउँछ तब नेपालमा दुई प्रकारका मानिसहरुको सक्रियता अस्वभाविक ढंगबाट बढ्ने गरेको देखिन्छ । यो सक्रियताले नेपाल भारत संबन्धलाई हरहालतमा यथार्थको धरातलमा भन्दा टाढा राख्न प्रयास गरेको देखिन्छ । यतिमात्र होईन यसले भारत नेपाल संबन्धमा देखिएका केही विकृतीहरुको फोहोरमा खेल्न प्रयास गरेको देखिन्छ । यस्ता दुई प्रवृतीहरुमा पहिलो भारतलाई जहिले पनि नेपालको शत्रुका रुपमा चित्रण गरिरहने र दोस्रो भारतले नेपालको संम्रक्षकत्व लिनु पर्दछ र त्यो बाहेक नेपालसंग अर्को विकल्प नै नरहेको भन्दै भारतका तर्फबाट नेपाललाई  कुनै अहित हुँदै नभएको भन्दै अन्धप्रसंशा मात्र गर्ने काम गर्दछ ।

यस्ता दुई प्रवती मध्ये एकले नेपालका समस्याहरु चीनले मात्र समाधान गर्ने भन्दै बेइजिङको नाम लिनुमा नै आनन्दानुभूति गर्दछ । अर्को चीनको नाम लिन साथ मुटुमा शुल पसे झैं मर्माहत हुन्छ । भारत उसको मुक्तिदाता भएको अर्थ लगाउने गर्दछ । यी दुई अतिवादीहरुले नेपाल भारतबीचको कुटनीतिलाई हमेशा नै नकारात्मक प्रभाव पार्ने प्रयास गर्दै आएका छन् । यस्ता प्रवृतीहरुलाई निस्तेज नपारुन्जेल भारत नेपाल संबन्धले कदापि धरातल नभेट्टाउने ठोकुवा गर्न सकिन्छ ।

नेपालकालागि भारत र चीनको अलगअलग महत्व छ । भारतले नेपालमा चीनको आवश्यकता पुरा गर्न सक्दैन भने चीनले भारतको महत्व कदापि पुरा गर्न सक्दैन । हालसम्म भारतसंग नेपालको सम्बन्ध जति बहुआयामिक छ त्यति चीनसंग भैसकेको छैन । पछिल्ला वर्षहरुमा चीनसंगको संबन्ध पनि बहुआयामिक बनाउने प्रयास भैरहेको देखिन्छ ।  फरक यति हो नेपाल चीनबीचको संबन्धमा खासै समस्या देखिंदैन । बेईजिङले नेपालमा उत्तेजित र सुक्ष्म व्यवस्थापनमा देखिने गरी कुटनीति संचालन गरेको पाईंदैन । भारतको नेपालप्रतिको कुटनीति ठिक विपरीत रहँदै आएको छ । तीन पटक भारतले नेपालमाथि लगाएको कठोर नाकाबन्दी नै भारत नेपाल संबन्धमा केही समस्या छन् भन्ने ठुलो प्रमाण हो । यस बाहेक सिमा विवाद, डुबानको समस्या पनि भारतसंग लामो समयदेखि चल्दै आएका छन् । यसको मतलव भारत नेपालको चीर दुश्मन हो भनेर प्रचार गरिनु अतीवाद हो । यदि दुवै तर्फ इच्छाशक्ति हुने हो भने यो समाधान गर्न गाह्रो छैन ।

केही वर्ष अघि भारत र नेपालबीच केही समस्याहरु भएको स्वीकार गर्दै नेतृत्वस्तरमा दुई देशका प्रबुद्ध व्यक्तिहरुको एक समूह गठन गरी समस्याको पहिचान गरी प्रतिवेदन तयार गर्ने निर्णय उच्चस्तरबाट भएको थियो । तदनुशार गठित समुहले प्रतिवेदन तयार गरिसकेको भए पनि दुवै देशका प्रधानमंत्रीबाट यो बुझ्ने काम भएको छैन । यसलाई लिएर विभिन्न आशंकाहरु पनि गरिंदै छ । भारतको असम राज्यमा एनआरसीका नाममा नेपालतिर पुस्तौंदेखि कुनै सम्बन्ध नै नरहेका नेपाली भाषीहरुलाई नेपालका नागरीकका रुपमा दबाव दिन थालिएको देखिएको छ । भारत नेपाल खुला सिमाना पनि अर्को डरलाग्दो समस्याका रुपमा विकसित हँुदै गएको छ । खुला सिमानाको आडमा अन्तरराष्टिय आपराधिक तत्वको समेत सक्रियता बढिरहेको छ । यसलाई पनि समयानुकुल व्यवस्थापन गरिनु आवश्यक छ । बिहेवारी र रोजीरोटी कै नाममा यसलाई अनियन्त्रित राखियो भने यसले ठुलो समस्या निम्त्याउने छ । सिमाना वारपार गर्ने मानिसहरुको पहिचान गरिनु पनि यस दिशामा केही हदसम्म सकारात्मक हुन सक्दछ । आम जनताको आवागमनमा कुनै अप्ठ्यारो नपारीकन यो गर्न संभव छ ।

 पछिल्लो समयमा भारत नेपालबीचको संबन्धमा केही शितलताको संकेत देखिएको हुँदा पनि हाललाई सार्थक मान्न सकिएला । यसलाई सम्रक्षण गरेर लैजान सकेमा दुई देशको सम्बन्ध थप उदाहरणिय बन्ने छ । सम्बन्धलाई अतीवादी सोचहरुबाट जोगाउन आवश्यक छ ।