चौतारी-चिन्तन

पुराने जमाने में भी यात्राएँ हाेती थी मगर आज के मुकाबले  बहुत ही कष्टकर हाेती थी । विज्ञान कि खाेजाें ने अब यात्राएँ काफी आसान हाे गयी है ।  बुटवल से यात्रा की तयारी में लक्ष्मण,गंगा और गिता सन् १९९० में भारत से मेरे लौटने के तकरीबन तीन दशकबाद इसबार पारीवारिक भारत यात्रा की एक योजना अचानक बनी । तब अपनी अब तक की आधी उम्र तक भारत में रहने के पश्चात अपने घर नेपाल वापसी की थी मैने । लौटने के बाद आनन फानन में बरसों बित गये । पलटकर कभी उन लम्हों को बारीकी से स्मरण करने का अवसर भी प्राप्त नहीं हुआ । इसबीच गंगा जमुना और ब्रम्हापूत्र नदी और नद में काफी पानी बह चुका था । समय के रफ्तार के साथ साथ सब कुछ बदलता गया था । तबकी पीढी अब उम्रदराज हो चुकी थी । उसके बदले में आयी नयी पीढी के दम पर हिन्दूस्तान और तरुण हो चला था । इन दिनों मैं पता नहीं क्यों मैं गती से कहीं अधिक स्थिरभाव और सामुहिकता से कहीं अधिक एकान्त प्रिय हो चला हुँ फिर भी तरुणाई से भरे इस बदलाव को नजदीक से महसुस करते हुये पुरानी यादों को पुनरताजगी देने के लिए भी इस यात्रा को अंजाम देने के लिए मैं  उत्सुक था । इस यात्रा की...

अष्ट्रेलिया आएको सातवर्ष नाघिसकेको रहेछ । उद्देश्य अरुथोक भन्दा आर्थिक उपार्जन रहेको उनले बताए । उनको अनुभवमा कमाई त छ तर खर्चले ढाड मस्काउने रहेछ । नेपालमा हुँदा उनले निर्माण सामाग्रीहरुको आपूर्तिको व्यवसाय पनि गर्थे । उनको कमाई राम्रै थियो । Image credit- AI हामीहरु पुगेका अष्ट्रेलियाका जनघनत्व भएका ठाँऊहरुमा संरचनागत हिसाबले धेरै सुविधाहरु उपलब्ध देखिन्छन् । निश्चित स्थानहरुमा सफा, सुविधाजनक पार्क र उद्यानहरुको व्यवस्था गरिएका छन् । पार्कमा पानी, शौचालय, बालबालिकाहरुकालागि मनोरंजन गर्ने, व्यायम गर्ने, घुमफिर गर्ने र आराम गर्ने व्यवस्था गरिएको देखिन्छ । पार्कमा कुकुर लिएर हिंड्ने आमप्रचलन भएका हुनाले कुकुरकालागि पनि उचित व्यवस्थापन गरेको देखिन्छ । मानिसहरु अक्सर घुमफिर गर्ने समुद्रका किनारहरु पनि मानिसहरुमा  अनुशासन पालना गर्ने बानीले गर्दा सबैतिर स्वच्छ वातावरण देखिन्छ । यो व्यवस्थापन देखेर यहाँ हामी नपुगेका अन्यत्रका स्थानहरुमा पनि यस्तै सुविधा होलान् भनेर अनुमान गर्न हामीलाई गाह्रो भएन । हामी न्यु साउथ वेल्स, विक्टोरिया र समुद्र तरेर जानुपर्ने  तास्मानिया राज्यका केही स्थ...

अष्ट्रेलियामा बढ्दो आप्रवासनले यो देश बहुसाँस्कृतिक र बहुधार्मीक स्वरुपमा परिवर्तित भैसकेको छ । कम जनसंख्या र ठुलो अर्थतन्त्रका कारण आप्रवासन अहिले अष्ट्रेलियाकोलागि अपरिहार्य बनेको रहेछ । अन्तरराष्ट्रिय विद्यार्थीहरुबाट आय र श्रमको परिपूर्ति गर्ने नीति सरकारले लिएको देखिन्छ ।         अष्ट्रेलिया पुगेका विभिन्न आप्रवासी समुदायमा आफ्नो सँस्कृतिक पहिचानलाई जोगाउने प्रयास ठाँउठाऊमा भैरहेको देखिन्छ । आफ्नो वैश्विक सरोकारका विषयमा पनि भेला प्रदर्शन गर्ने विषयलाई पनि सबैले सकारेको देखिन्छ । हामीकहाँ भिन्न विचार राख्ने समुहले गरेका प्रयासहरु बिथोल्ने, ढुंगामुढा गर्ने प्रवृति पनि देखिन्छ । तर, त्यहाँ यस्तो प्रवृत्ति कमै देखिन्छ । हामी त्यहाँ रहँदा त्यहाँका प्यालेष्टाईनी समुदाय र तीनका स्थानिय समर्थकहरुले सिड्नी शहरमा विरोध प्रदशर्न गरेका थिए । क्यानाडामा भारतको पृथकतावादी आन्दोलनका खालिस्तानपंथी शिख नेताको हत्यालाई लिएर पनि संकेतिक प्रदर्शन भएको सुनिन्थ्यो । सरकारले नरुचाएपनि ती प्रदर्शनहरु सम्पन्न भए । यो आफैमा एउटा लोकतान्त्रिक प्रचलन हो । विभिन्न समुदायका संघसंस्थाहर...

  विश्वका अधिसंख्यक देशहरुबाट आएका विभिन्न सँस्कृतिका डायस्पोराहरुको रंगीबिरंगी देशका रुपमा अष्ट्रेलियाले पहिचान बनाऊदै गएको छ ।      त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा चीनको व्यापारिक शहर ग्वाङजाउ ट्रान्जिट भएर अष्ट्रेलियाको सिड्नी पुग्ने चाईनासोदर्न एयरलाइन्सको हवाईजहाज  छुट्ने समय रातीको १२।५ बजे थियो । जहाज छुट्ने समयभन्दा तीन चार घण्टा अगावैदेखि विमानस्थलमा उक्त विमानका यात्रुहरूको चहलपहल हुनु अस्वभाविक थिएन । आफ्ना छोराछोरी भेट्न त्यसतर्फ जानेहरुमा पोखराबाट गएका हामी दम्पती पनि त्यो दिन सामेल थियौं ।  त्यसदिन मात्र होईन अष्ट्रेलिया जाने यात्रुहरुको भीडभडाक त्रिभुवन विमानस्थलमा दिनहुँ देखिन थालेको पनि बर्षौं भैसकेको छ । आज देखिएका यात्रीहरु मध्येको ठुलो संख्या अष्ट्रेलिया पढ्न जाने नेपाली युवाहरु र त्यहाँ रहेका भाई छोराछोरी भेट्न केही समयकालागि जाने नेपाली आफन्तहरुको नै थियो । हामीलाई विदाई गर्न भाई रमानिधि चितवनबाट हतारमा विमानस्थल पुगेका थिए भने छोरा सिद्धार्थ पनि काठमाण्डौमा हाम्रो व्यवस्थापन गर्दै हामीसंगै थियो । काठमाण्डौमा बस्ने छोरी सजना र सम्...

दक्षिणएशियाको सबैभन्दा ठुलो प्रभावशाली देश भारत  हिन्दु र मुसलमानबीचको धार्मीक टकरावबाट मात्र भारत पिडित छैन, जाति क्षेत्रका हिसाबले प्रकट हुने असन्तोष पनि त्यहाँ भुसको आगो झैं सल्किरहेको देखिन्छ ।    दक्षिण एशिया विगत लामो समयदेखि सामाजिक विखण्डनको चपेटामा पर्दैआएको छ । कहिले यो विखण्डन, उग्रधार्मीक कहिले उग्रजातिवादी त कहिले पृथकतावादी भएर देखापर्दै आएको छ । यहाँ सामाजमा विभिन्नताका धेरै रेखाहरु कोरिएका देखिन्छन् । परिस्थिति अनुशार तिनीहरुले पनि टकरावको रुप लिने गर्दछन् । राज्यहरुको अकर्मण्यताका कारण यस्ता समुहगत टकरावहरु पछिल्ला वर्षहरुमा झन् जटील बन्दै आएको देखिन्छ । यो समस्या आन्तरिक मात्र नभएर यदाकदा देशहरुलाई अस्थिर बनाउन खोज्ने बाहिरियाहरुको रणनीतिक अस्त्रका रुपमा पनि प्रयोग हुँदै आएको छ । आन्तरिक रुपमा पनि राजनीतिक दलहरुले आफ्ना स्वार्थ अनुकुल यस्ता समस्याहरुलाई प्रयोग मात्र गर्ने दुष्प्रयास गरेको पनि देखिन्छ । जबकि यसको निदान राजनीतिबाट नै खोजिन पर्ने हो ।  फलस्वरुप सबैजसो दक्षिणएशियाली देशहरु यो समस्यासंग संघर्षरत छन् । यस्ता समुहगत मानसिकताहरुले अस्वस्थकर...

 गतवर्ष पोखराको सडकमा हिंड्दै गर्दा भेटिनुभएका एकजना प्राध्यापकसंग प्रसंगवश नेपालको शिक्षाक्षेत्रमा नवउदारवादले कस्तो प्रभाव पारेको छ भन्ने जिज्ञाषा राखेको थिएँ । यस सम्बन्धमा शैक्षिक प्रणालीसंग नै जोडिएका विज्ञ व्यक्तित्वको अनुभव जान्ने मेरो इच्छा थियो । उहाँले नवउदारवाद मुख्यत वैश्विकरणको प्रभाव बढ्दै गएको परिप्रेक्षमा त्यसलाई सहजिकरण गर्न अपनाईएको अर्थनीति हो र अहिलेको समयमा नेपालकालागि यो आवश्यक जस्तै भएर आएको छ भनेर मलाई बुझाउने प्रयास गर्नुभयो । मैले अर्थनीतिले समग्र क्षेत्रमा प्रभाव पार्छ भन्ने कुरा गर्दै शिक्षामा पनि त्यसको प्रभाव परेको होला भन्ने थप कुरा जान्न खोजें तर उहाँले यसलाई गौण विषय भनेर बीट मार्न खोज्नुभयो । मैले आफुलाई उहाँको उत्तरमा सन्तुष्ट पार्न सकिन । त्यतिकैमा भिन्न गन्तव्यका कारण हामी छुट्टियौं । लगभग बीस मिनेटको छोटो हाम्रो बातचितले नीचोडमा पुग्न त्यतिबेला संभव भएन ।  त्यसपछि आज पर्यन्त हाम्रा कतैे देखभेट हुन पाएको छैन । नेपालको शिक्षामा बेथिती पुरानो रोग नै हो । निकायगत हेलचक्रयाई तलदेखि माथिसम्म नै व्याप्त पहिल्यैदेखि थियो । अहिले पनि यो बेथितीको नि...

खानापाडामा गाई पाल्ने नेपालीहरुको बसोबास लगभग अंग्रेजको समयदेखि नै भएको होला भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । गुवाहाटी शहरलाई प्राचीन समयमा प्रगज्योतिषपुर भनिन्थ्यो । पौराणिककालदेखि नै कामरुपसंग नेपालीहरुको सम्बन्ध देखिएको भएपनि असमबाट बर्मेली मानहरुबाट असमलाई मुक्त गर्न अंग्रेजहरुले १८२४देखि प्रत्याक्रमण शुरु गरेका थिए । यो युद्ध दुई वर्षसम्म चल्यो र १८२६मा याण्डाबुमा मानहरु परास्त भए र सन्धी गरे । खानापाडा अर्थात् असमको गुवाहाटी शहरदेखि झण्डै ११ कि.मी. दुरिमा अवस्थित पूर्वको स्कटल्याण्ड भनेर चिनिने मेघालय राज्यको राजधानी शिलङ शहर जाने राजमार्गसंग जोडिएको र नेपाली गौपालकहरुको आबादी रहेको मेघालय राज्यमा पर्ने गाऊँ । मानचित्रमा यो गाऊँ मेघालय राज्यमा पर्ने भएपनि गुवाहाटी शहरबाट पूर्व २७ नं राष्ट्रीय राजमार्गको दाहिनेतिर अवस्थित छ । गाऊँ पसेपछि नेपालका गाँउको झल्को मेटाउने खानापाडाको प्रकृतिक बनोट पनि सुन्दर छ । त्यस क्षेत्रमा नेपाली भाषा संस्कृतिको जगेर्ना गर्न पनि यो गाऊँ सक्रिय रहँदै आएको छ । गाऊँमा नेपाली माध्यमको एउटा स्कुल पनि छ जसले नेपालीपनलाई अझै प्रगाढ बनाएको छ । सन् १९८१मा भारतमा अ...